گندم در تغذیه طیور

گندم در اکثر کشورها به عنوان منبع اصلی انرژی در جیره های طیور مورد استفاده قرار می گیرد. در اغلب مواقع برای تشخیص دقیق نوع گندم مورد استفاده یک سردرگمی به دلیل تشریح انها به شکل های مختلف وجود دارد. گندم ها را به  طور سنتی به ارقام زمستانه و بهاره تفکیک می کنند، که به طور سنتی آنها را در نواحی متفاوت از نظر نوع شرایط جوی و نوع خاک کشت می کنند. گندم ها را در بعضی مواقع از رنگ پوشش آنها به صورت قرمز و سفید مخص می کنند و در نهایت طبقه بندی گندم های نرم و سخت نیز وجود دارد. ارزش غذایی گندم به طور عمده به نرمی و سختی آن بستگی دارد زیرا این دو خصوصیت بر ترکیبات آن به ویژه پروتئین تاثیر داردو امروزه به علت به نژادی گندم ها، رنگ و زمان کاشت آنها متفاوت تر می باشد. در گندم های سخت، پروتئین بیشتری به همراه نشاسته وجود دارد بنابراین این نوع گندم ها حاوی پروتئین و لیزین بالاتری هستند. پروتئین های موجود در گندم سخت برای پخت نان بسیار مفید هستند. در حالی که گندم های نرم تنها برای پخت شیرینی و کیک در قنادی مناسب می باشند. گندم دورام که برای تهیه انواع ماکارونی در کارخانجات استفاده می شود گندم بسیار سختی است سختی زیاد این نوع گندم ها مربوط به اتصال قوی بین نشاسته و پروتئین های بیشتر در آنهاست.

به نظر می رسد گندم های سخت نسبت به گندم های نرم اثرات ثابتی بر میزان AME و قابلیت هضم اسیدهای آمینه نداشته باشند. اما ارقامی که جعت بهبود ویژگی های نانوایی ژن های چاودار به آنها منتقل شده است، نسبت به گندم های معمولی حدود 10 درصد قابلیت هضم اسید های آمینه و حدود 18 درصد قابلیت هضم لیزین کمتری داشته اند.

همان طور که در مورد ذرت اشاره شد، وزن مخصوص و نسبت گندم های شکسته و مواد خارجی برای درجع بندی گندم نیز استفاده می شود. گندم درجه 2 باید واجد حداکثر 5 درصد دانه های شکسته و مواد خارجی باشد. گندم قابل استفاده در تغذیه دام می تواند تا 20 درصد دانه های شکسته و مواد خارجی داشته باشد.

ترکیبات گندم در مقایسه با دیگر غلات تغییرات بیشتری دارد حتی پروتئین در گندم های سخت ممکن است از 10 تا 18 درصد متغیر باشد که به واریته و شرایط کاشت بستگی دارد. بعد از برداشت نباید بیشتر گندم های سخت را خشک کرد. البته به نظر می رسد که شرایط خشک کردن و رطوبت گندم در زمان برداشت در ارزش غذایی آن تقریباً بی تاثیر است. احتمالاً درجه حرارت محیط در دوران رویش مهم ترین عامل موثر در محتویات ازت گندم است اگرچه ازت گندم در دمای محیطی بالا می تواند تا 100 درصد افزایش یابد. اما نسبت لیزین و نشاسته آن کاهش می یابد.

ممکن است گندم های صدمه دیده (یخ زده) و یا جوانه زده، با توجه به شرایط منطقه کشت در اختیار کارخانجات خوراک دام قرار گیرد. یخ زدن گندم در حال رویش به طور موثری سنتز نشاسته را متوقف می سازد و به همین جهت دانه ها کوچک و چروکیده می شوند. در حالی که که وزن 100 دانه گندم باید حدود 27 گرم باشد، یخ زدن شدید آن این وزن را به 14 تا 16 گرم کاهش می دهد. همان طور که انتظار می رود سطح انرژی قابل سوخت و ساز گندم های صدمه دیده کاهش می یابد و در این شرایط یک رابطه بسیار خوبی بین وزن هر بوشل و انرژی قابل سوخت و ساز ان وجود دارد. به نظر می رسد که ارتباطی بین سطح انرژی و وزن هر بوشل در گندم های یخ نزده وجود ندارد.

برخی مواقع گندم در مزرعه جوانه می زند. اگرچه گندم های جوانه زده را احتمالاً براساس ظاهر آنها برای خوراک انسان مصرف نمی کنند اما تحقیقات نشان داده است که سطح انرژی قابل سوخت و ساز آنها تنها 3 تا 5 درصد کاهش می یابد. اگر رطوبت گندم های جوانه زده به 14 درصد یا کمتر رسانده شود، هیچ گونه مشکلی در مصرف آنها برای خوراک دام وجود نخواهد داشت، و می تواند بسیار اقتصادی باشد هر چند که ارزش غذایی گندم های آلوده به زنگ گندم به شدت کاهش می یابد سطح انرژی آنها ممکن است تا حدود 25 درصد کاهش یابد.

با وجودی که گندم حاوی پروتئین بیشتری نسبت به ذرت می باشد و انرژی آن هم اندکی از ذرت کمتر است، اما استفاده بیش از 30 درصد آن در جیره ها مشکلاتی را به ویژه برای پرندگان جوان به وجود می آورد. گندم ها حاوی 5 تا 8 درصد از پنتوزان ها می باشند که سبب تغییر در ویسکوزیته (گران روی) مواد هضمی می شوند و در نتیجه موجبات کاهش کلی در هضم خوراک و نیز ازدیاد رطوبت بستر را فراهم می نمایند. آرابینوگزیلان ها اصلی ترین ترکیبات پنتوزی هستند که به مواد دیگر دیواره سلولی متصل بوده و قادرند تا 10 برابر وزن خود آب جذب کنند. متاسفانه پرندگان به اندازه کافی انواع آنزیم های گزیلاناز را تولید نمی کنند بنابراین این گونه پلی مر ها سبب افزایش ویسکوزیته مواد هضمی می شوند. کاهش 10 تا 15 درصدی انرژی گندم در پرندگان جوان (تا 10 روزگی) احتمالاً مربوط به عدم قابلیت هضم این پنتوزان ها است. تغییر مقدار پنتوزان ها و نیز عدم برآورد صحیح ارزش غذایی گندم های مختلف براساس تجزیه تقریبی دلایل اصلی متفاوت بودن نتایج مطالعات تغذیه گندم می باشد. به نظر می رسد که اثرات نا مطلوب مربوط به وسکوزیته مواد هضمی با زمان انبار کردن گندم ها رابطه معکوس دارد. مشکلات تغذیه گندم را به ویژه در پرندگان جوان می توان با محدود کردن مقدار آن در خوراک و یا استفاده از آنزیم های گزیلاناز صنعتی برطرف نمود.

گندم ها همچنین حاوی بازدارنده های آلفا آمیلاز هستند. البته این بازدارنده ها به طور کامل شناخته نشده اند تصور می شود که پروتئین هایی از نوع آلبومین هستند که به طور عمده در بخش نشاسته ای گندم وجود دارند این پروتئین ها احتمالاً در حرارت های ملایم به هنگام پلت کردن خوراک ار بین می روند. در مثایسه با ذرت گندم حاوی مقدار بسیار کمی از بیوتین قابل استفاده است. اگرچه نشانه های کمبود بیوتین در پرندگان تغذیه شده با جیره های حاوی ذرت و فاقد بیوتین صنعتی مشاهده نمی شود، اما با تغذیه گندم بروز این مشکلات بسیار سریع صورت می گیرد. در حالی که مقدار بیوتین در کبد جوجه های از تخم در آمده حدود 3000 نانو گرم در هر گرم است، این مقدار اب تغذیه گندم تا سن 14 روزگی به 600 نانوگرم به ازای هر گرم کاهش می یابد. افزودن تنها 50 میکروگرم بیوتین در هر کیلوگرم خوراک ذخیره بیوتین کبد را به 2 برابر افزایش می دهد در صورتی که افزایش 300 میکروگرم در هر کیلوگرم خوراک ذخیره بیوتین را به مقداری برابر با کبد چوچه یک روزه می رساند. برخی معتقدند که درصد بیماری تورم روده ای نکروتیک با تغذیه گندم در جوجه های گوشتی افزایش می یابد. به نظر می رسد که گندم محیط مناسب تری را برای تکثیر باکتری های بیماری زا خاصی فراهم می کند. این مشکل زمانی شدت می یابد که گندم به صورت بسیار نرم آسیاب شده باشد. درصد بیماری تورم روده ای نکروتیک با مصرف گندم فراهم شده با آسیاب غلطکی به شدت افزایش می یابد. گندم آسیاب شده به صورت خیلی نرم، سبب چسبندگی نوک در جوجه های جوان می شود. پروتئین های گندم خاصیت چسبندگی دارند و بنابراین به نوک و لبه های دهان پرنده می چسبد. چسبندگی شدید نوک سبب کاهش مصرف خوراک افزایش مقدار خوراک در آب خوری های قیفی و فراهم شدن محیط مناسب در دهان برای رشد باکتری ها و قارچ ها می شود. این مشکلات از طریق آسیاب کردن درشت دانه گندم برطرف می شود.

استفاده از گندم برای تغذیه جوجه های گوشتی باعث استحکام بیشتر پلت می شود. همان پروتئین های گندم سخت که بهتر شدن ویژگی های پخت را باعث می شوند، به هنگام پلت کردن سبب اتصال اجزاء خوراک می شوند. افزودن گندم به میزان 25 درصد یا بیشتر به جیره ای که به سختی پلت می شود به اندازه افزودن ترکیبات پلت چسبان موثر است.

یک مزیت گندم آن است که می توان آن را به صورت دانه کامل از سن 10 تا 14 روزگی به بعد استفاده کرد. افزودن دانه کامل به یک جیره متوازن حاوی مقادیر کافی از مواد معدنی و ویتامین ها یک روش بسیار اقتصادی برای مرغدارانی است که خود گندم کشت می کنند. در مطالعات اخیر سه جیره معمول به همراه دانه کامل گندم به صورت انتخابی از سن 7 تا 49 روزگی در اختیار جوجه ها قرار داده شد. از سن 7 تا 21 روزگی جوجه خروس ها به طور انتخابی 15 درصد از سن 21 تا 35 روزگی و 35 تا 49 روزگی به ترتیب 34 و 41 درصد مصرف خود را از گندم کامل انتخاب نمودند. عملکرد این پرندگان در جدول نشان داده شده است. همان طور که مشاهده می شود وزن بدن تنها اندکی کمتر شده همچنین وزن لاشه به طور معنی داری کاهش یافته و گوشت سینه حدود 10 درصد کمتر از گروه شاهد بوده است.

جدول: عملکرد جوجه خروس ها در تغذیه انتخابی گندم کامل و جیره متوازن

هزینه هر کیلوگرم اضافه وزن در انتخاب آزاد گندم کامل حدود 10 درصد کمتر از گروه شاهد بود در حالی که هزینه تولید گوشت سینه در هر دو شرایط تغذیه ای برابر بود. یک مزیت دیگر برای تغذیه گندم کامل کنترل طبیعی کوکسیدیوز در این وضعیت تغذیه ای است. گندم کامل به همراه خوراک سبب تحریک حرکات سنگدان و معده شده و تصور می شود که حرکات در این محیط های اسیدی باعث کاهش ماندگاری اوسیست می شود.

مشکلات احتمالی

گندم حاوی مقادیر متغیری زایلان است که قابلیت هضم کمی دارد و سبب چسبناک و آبکی شدن مدفوع می شود و قابلیت هضم جیره را نیز کاهش می دهد. این مشکل با استفاده از آنزیم های زایلاناز بر طرف می شود. اگر در جیره بیش از 30 درصد گندم وجود داشته باشد به علت چسبندگی که در قسمت نوک ایجاد می شود. مصرف خوراک کاهش می یابد و امکان رشد کپک ها به غذای چسبیده به نوک و تولید آفلانتوکسین هم می تواند وجود داشته باشد. برای حل این مشکل باید گندم درشت تر آسیاب شدود. اگر گندم در سطوح بالاتری به حیره ضروری است، زیرا قابلیت دسترسی بیوتین کم بوده و در حد صفر تا 15 درصد می باشد.

منبع: کتاب تغذیه طیور / اس لیسون و جی دی سامرز ترجمه دکتر گلیان، دکتر معینی و مهندس مزگان مظهری